دانش آموزان پایه سوم ابتدایی برای اولین بار با درس انشا آشنا می شوند ، پس باید تناسب ، اندازه و کیفیت استفاده از لغات مطابق گنجینه لغات و سایر مسائل رعایت و مدنظر قرار گیرد و حتی چند جلسه آغاز سال با روند نگارش مخصوصاً با توجه به گروه سنی دانش آموزان آموزش داده شوند ، برای این کار بهتر است چندین مورد از انشای دانش آموزان سال قبل برای بچه های کلاس سوم خوانده شود و در مورد آنها بحث و بررسی شود و نقاط ضعف و قوت آنها مورد تاکید قرار گیرد .

این آموزش ها با توجه به توانایی و ذوق و سلیقه هـر معلـم و دیـدگاه وی می تـواند گوناگون باشد اما به نظر من بهتر است این آموزش بدین گونه باشد :

1- موضوعی که برای انشا انتخاب می شود باید کاملاً واضح و محدود باشد و توضیحات لازم در خصوص آن موضوع ارائه شود .

2- چگونگی ربط دادن جملات و گسترش حوزه واژگان و افزایش کمیت جمله ها به طور خیلی ساده و خلاصه آموزش داده شود.

3- تصاویری در اختیار دانش آموزان قرار دهیم و از آنها بخواهیم در مورد تصاویر چند سطری برای ما بنویسند.

4- جملات درهم ریخته را با اندازه های متفاوت در اختیار آنها قرار دهیم تا آنها کامل نمایند.

5- پاکیزه نویسی , رعایت اصول نگارش در دوره ابتدایی ، چگونگی تنظیم ساختار انشا و پیش نویس و پاکنویس نیز مورد تایید و پیگیری قرار گیرد.

6- با تعریف یک کارتون یا داستان می توانند یک انشای خوب بنویسند ، البته بهتر است این کارتون نمایش داده شود یا داستان را خودشان بخوانند.

7- در مناطق دو زبانه بهتر است از ابتدا دانش آموزان علاوه بر زبان مادری از زبان فارسی که زبان نوشتاری و معیار و ملاک ارزیابی ما می باشد، به خوبی استفاده کنند و از زبان مادری در کلاس استفاده نکنند تا گنجینه ی لغات آنها افزایش یابد.

انواع انشا در پایه سوم ابتدایی

1- انشای توصیفی 2- خاطره نویسی 3- داستان نویسی 4- انشا شفاهی 5- نامه نگاری

روش ارزشیابی درس انشا

در مقطع ابتـدایـی بخصوص در پایه سوم چون اولین سالی است که انشا تدریس می گردد ، معلم دلایل برتری انشاهای دانش آموزان را برای آنان بیان کند و نقاط قوت آنها را در این خصوص بیان می نماید تا از این طریق دانش آموزان دیگر این نقاط را در نوشته های هفته های بعدی خود مورد توجه قرار دهند .

برخی از معیارها و برتری انشاها را می توان بدین عناوین بیان کرد:

1- جمله بندی صحیح

2- ربط داشتن جمله ها با توجه به موضوع

3- رعایت توالی زمانی و مکانی و عدم تکراری بودن آن

4- رعایت جمله بندی و نوع جمله ها

5- طولانی نبودن داستان

چند روش پیشنهادی برای تقویت نگارش انشا در دوره ابتدایی

با توجه به بررسی دیدگاه های صاحب نظران و مطالعاتی که انجام شد چندین راه برای افزایش فعالیت و علاقه مندی دانش آموزان به درس انشا پیشنهاد می شود :

- نوشتن انشا حتماً در کلاس صورت بگیرد حتی اگر 3 الی 4 سطر هم باشد.

- بعد از نوشتن انشا معلم کلیه انشاها را با قید تاریخ ، امضا نماید تا تغییر متن انشا در زمانی که دانش آموزان انشای خود را قرائت می کنند ، به حداقل برسد.

- بعد از نوشتن انشا ، یکی یکی از دانش آموزان بخواهیم تا انشای خود را بخوانند.

- چون پرورش تخیل در کودکان خیلی قوی است و به داستان های خیالی و فضایی علاقه فراوان دارند بنابراین سعی شود موضوعات انشا به صورت داستانی انتخاب شود.

- معلم می تواند چند کلمه ای از داستانی را روی تخته بنویسد و از دانش آموزان بخواهد دنباله داستان را به میل خود ادامه دهند. که این امر در پرورش تخیل کودکان موثر می باشد. این روش در مناسبت ها کاربرد بهتری دارد ، مثلاً در ماه رمضان می توانیم روی تخته سیاه مطلب را این گونه آغاز کنیم : (( در یکی از روزهای ماه رمضان علی در مدرسه می خواست آب بخورد و یک دفعه یادش افتاد که ... .

- شیوه داستان گویی می تواند به چند شکل صورت بگیرد : به صورت نوشتاری یعنی کلماتی را در روی تخته سیاه که همدیگر را در حول محور موضوع مورد نظر ، تداعی نماید و خود دانش آموزان ادامه دهند ، یا این به صورت تصویری ( تصویر خوانی ) باشد . تصویری که حاوی یک موضوع و مفهوم باشد و دانش آموزان بتوانند از روی این تصویر مطالبی را بنویسند .

- برای دانش آموزان قصه ای بخوانیم یا بعد از آنها بخواهیم دوست دارند خود را به جای کدام یک از شخصیت های قصه قرار دهد و برای ما قصه شنیده را خلاصه نویسی نماید.

- تمامی موضوعات فصل ها را می توانیم در قالب داستان و به زبان بسیار ساده و کودکانه شروع و ادامه دهیم.

- معلمان نیز باید با روش داستان نویسی و ساخت داستان ، طولانی نبودن انشا آشنا شوند ، هدف داستان و توالی مطلب را بدانند.

چگونگی اجرای راه جدید

بعد از بیان چگونگی نگارش انشا و بیان نکات لازم نگارشی به شاگردان ، چند نمونه انشا برای آنها خواندم ، قرار شد که در جلسه بعد همه دانش آموزان دفتر انشای خود را به کلاس آورده و در کلاس انشا بنویسند هـرچند در ابتدا بچه ها مخالفت می کردند ( چون اعتماد به نفس لازم را برای نگارش انشا را در کلاس نداشتند ) ولی پس از مدتی بحث و بررسی متقاعد شدند ، که این کار را خودشان انجام دهند تا در کلاس های بالاتر بتوانند از عهده این کار بر آیند.

برای بار اول قرار بود در مورد یک داستان که در هفته گذشته برایشان خوانده بودم ، انشا بنویسم . روی تخته سیاه یک جمله از آن را بدین مضمون نوشتم (( یک روز خرگوش کوچولو تصمیم گرفت تنهایی به جنگل برود کمی که از خانه ی خودش دور شد یک دفعه صدای بلندی را ... . )) از دانش آموزان خواستم هر کس بنا به علاقه و سلیقه خود ، ادامه این جملات را بنویسند. بچه ها خیلی احساس نارضایتی می کردند وقتی گفتم حتی اگر دو سطر هم بنویسند قبول است و برای من خیلی اهمیت دارد ، آنها نیز پذیرفتند و کم کم شروع به نوشتن کردند . چون اولین جلسه نگارش طولانی شد ، قرار شد که تمامی انشاها پس از ذکر تاریخ و امضا ، در جلسه بعد در کلاس خوانده شود ، بعضی از انشاها خیلی خوب نوشته شده بود ، قدرت تخیل و خلاقیت بعضی از بچه ها خیلی خوب بود . برخی دیگر از نظر جمله نویسی و اصول نوشتاری مشکل داشتند.

پس از بررسی معلوم شد یکی از دلایل عمده نقص نوشتاری دو زبانه بودن دانش آموزان و عدم کاربرد دقیق کلمات و واژه ها در نگارش بود . بعضی ها انشاهای خنده داری داشتند و با خواندن انشاها به کلاس شادابی می بخشیدند . رضایت دانش آموزان را از این روش احساس می کردم.

برای بالا بردن ضریب دقت دانش آموزان و مطمئن بودن از توجه شاگردان مقرر شد که پس از خواندن هر متن انشای وی مورد نقد و بررسی قرار گیرد و یک نفر از بچه ها به صورت اتفاقی خلاصه انشای وی برای کلاس بازگو نماید هر چند شروع این کار سخت بود . چون که دانش آموزان ابتدا قادر به نوشتن نبودند . از جلسه های آینده رغبت و علاقه دانش آموزان کاملاً مشهود بود . برای بررسی و مقایسه تفاوت روند و پیشرفت نگارش نمونه هایی از انشاهای جلسات اول تا ششم را جمع آوری نمودم. اما نکته مهمتر اینکه اعتماد به نفس آنها به سطحی رسیده بود که خودشان می توانستند بدون کمک گرفتن و دیکته دیگران در مورد موضوع ارائه شده ، ولو چند سطر انشا بنویسند .

گردآوری اطلاعات شواهد2

با این که استقبال و علاقه و رغبت دانش آموزان به وضوح نشانگر موفقیت این روش بود برای بالا بردن ضریب اطمینان ، اطلاعات و شواهد ذیل را جمع آوری نمودم.

1- مقایسه انشاهای جلسات اول با جلسات بعد , از نظر کمیت و کیفیت .

2- نظر خواهی از اولیا در خصوص توانایی نوشتاری فرزندش .

3- سکوت و توجه دقیق به انشاهای خوانده شده دانش آموزان در کلاس و خلاصه گویی آنها توسط شاگردان شنونده .

تجدیدنظر در روش های انجام گرفته

پس از بحث و بررسی و نقد روش های انجام شده بدین نتیجه رسیدیم که دانش آموزان موضوعات داستانی , داستان هایی را می توانند بهتر بنویسند که خود قهرمان شوند مانند این نمونه (( اگر من پادشاه تمام جهان بودم ... . )) با این شیوه می توان از منظر روان شناسی و روانکاوی نیز نگریست و به علایق و زمینه های روانی آنها پی برد ، در جهت تنوع بخشی ساعت انشا مقرر شد از کارت تصویری نیز استفاده گردد ، تصویر خوانی و از تصاویر عنوانی برای نوشته ها استفاده گردد . کیفیت ها بیشتر از کمیت ها مورد توجه قرار گیرد و در خصوص موضوع فهرستی از واژه ها قبلاً تهیه کرده و در اختیار آنان قرار داده تا بر گنجینه ی لغات آنها افزوده شود . با این روش ها با پیگیری و تدوین برنامه های جدید ، مهارت های گوش دادن و نوشتن تقویت خواهد شد.

نتایج حاصل از اجرای روش جدید

با توجه به موارد ذکر شده می توان به نتایج زیر اشاره کرد با اجرای این روش ها :

1- دانش آموزان ( هر چند در حد چند سطر ) خود قادر به نوشتن انشا شدند .

2- اکثریت دانش آموزان به خاطر تخیلی بودن داستان ها به نوشتن انشا علاقه مند شدند.

3- دانش آموزان اعتماد به نفس لازم را در نوشتن پیدا کردند.

4- با این روش ها بهتر می توانیم از نیازهای روانی و علایق دانش آموزان آگاهی پیدا کنیم.

5- دانش آموزان مستعد در نگارش شناسایی و هدایت شدند.

6- مهارت های گـوش دادن و صحبت کـردن آنها در کنار مهارت نوشتن تقویت شد.

7- با توجه به روند صعودی پیشرفت انشا ، باعث افزایش گنجینه لغات دانش آموزان شد.

8- دانش آموزان با قرار دادن خود به جای قهرمان علاقه مند شدند و روحیه شادابی داشتند.

9- چون خود را قهرمان داستان می دانستند در مواجه شدن با مشکلات خلاقانه تصمیم می گرفتند و از مواجه با شکست هراس نداشته و آثار مطلوبی در زندگی آینده آن ها خواهد داشت.

نتیجه گیری

نکته مهمی که معلمان در زنگ انشا باید مدنظر قرار بدهند ، نوشتن انشا در کلاس و در حضور معلم است نه در منزل . اگر این روند در مدارس پیگیری شود ، دانش آموزان در پایه های بالاتر نوشته های قوی خواهند داشت و این قدرت نوشتاری باعث پیشرفت تحصیلی نیز خواهد شد.

شیوه داستان نویسی و داستان گویی می تواند از بهترین روش های آموزش انشا در دوره ابتدایی باشد . در صورتی که روش داستان نویسی توام با علاقه و دقت دانش آموزان گردد ، مناسب ترین شیوه نگارش انشا بوده و قوه تخیل و گنجینه لغات آنها را بالا برده و در جهت پیشرفت تحصیلی نیز در بلند مدت موثر خواهد افتاد.

منابع و مآخذ

1- حسینی نژاد ، سیدحسین ، انشا ، دیدگاه ها و روشها ، انتشارات لوح زرین ، چاپ چهارم 1382

2- حاجی آقالو ، عباس ، مزاحم ها و مراحم های درس انشا ، انتشارات لوح زرین ، 1380 .

3- روش تدریس فارسی دوره ابتدایی , ویژه دانشجویان مراکز تربیت معلم ، 1385 .

4- مجله رشد آموزش ابتدایی ، ماه های دی و بهمن 1382 .

گردآورنده : مهرعلی گراوند

ارسالی به دوازدهمین برنامه معلم پژوهنده استان لرستان در سال 88-87